“Soms is luisteren genoeg. Iemand even helemaal zien”

“De meeste mensen denken

dat ze alles alleen moeten doen, maar dat lukt natuurlijk niet.

We hebben elkaar juist nodig”

Stress op school

Paul Stam trad tijdens zijn laatste jaar als vwo-leerling op UniC ook parttime in dienst als beleidsadviseur bij NUOVO Scholen. Paul hield zich tijdens het schooljaar ook bezig met het onderwerp stress op school en deed onderzoek bij zijn medeleerlingen. Het onderwerp bleek enorm te leven. Leerlingen ervaren onder meer prestatiedruk en een gebrek aan ondersteuning. “​​Het wordt echt weggelachen,” zegt een leerling. “Docenten wijzen vaak naar onze eigen planning en organisatie, terwijl ik juist in de eerste week al vraag wat er moet gebeuren.”

Het begint bij elkaar ZIEN

Hoe maak je mentale gezondheid bespreekbaar op school? Zes duo’s binnen NUOVO Scholen (een combinatie van leerlingen, docenten, OOP’ers, een schoolleider en een ouder) gaan in gesprek over mentale gezondheid. De belangrijkste boodschap? Het begint allemaal bij elkaar ZIEN.

Great minds

Great Minds helpt jongeren om mentale gezondheid bespreekbaar te maken op school. Het idee van Great Minds is dat je samen met een groep medeleerlingen één of meerdere activiteiten rond mentale gezondheid organiseert op school. Wat hebben leerlingen binnen NUOVO Scholen bedacht?

Veel jongeren hebben in de periode van coronamaatregelen veel stress ervaren. Zorgprofessionals zagen dat meer jongeren kampten met depressieve gevoelens, slaapproblemen, lusteloosheid en suïcidale gedachten. Meer jongeren voelden zich eenzamer. Uit recent onderzoek blijkt dat jongeren nog steeds minder lekker in hun vel zitten dan voor de coronacrisis. Daarnaast ervaren jongeren prestatiedruk in het onderwijs.

Elzemiek Chell ziet dit ook gebeuren bij jongeren. Zij werkt als teamleider en schoolpsycholoog op International School Utrecht. “Er is iets verschoven doordat we allemaal zoveel achter schermen hebben gezeten,” denkt Elzemiek. “Voor mijn gevoel is de druk groter geworden door het altijd aanstaan en alles goed willen doen. Als ik eerlijk ben, merk ik die druk zelfs soms ook.”

Younes herkent deze prestatiedruk: “De meeste mensen denken dat ze alles alleen moeten doen, maar dat lukt natuurlijk niet. We hebben elkaar juist nodig.”

Mentale gezondheid is een thema dat aandacht nodig heeft. Onderzoek
laat zien dat bijna de helft van de leerlingen zeer regelmatig stress ervaart door school. Meer dan een kwart van de docenten in Nederland kampt met burn-outklachten. 

“Corona heeft echt een grote rol gespeeld in hoe het met mensen gaat,” denkt Younes. Hij is examenleerling vmbo-tl op VOLT! “Maar ook in hoe mensen met elkaar omgaan. Hier op school merk ik dat iedereen nog steeds veel meer op zichzelf is. We praten minder met elkaar, iedereen is in de pauze vooral op telefoons en games gericht. Ik dacht dat het alleen op VOLT! speelde, maar ik heb gehoord dat het op andere scholen ook zo is. Ik vind dat echt zonde.”

Mentale gezondheid en prestaties

Onderzoek laat een duidelijke relatie zien tussen mentale gezondheid en prestaties van leerlingen. Zo weten we bijvoorbeeld dat als ons brein ‘in een positieve stand staat’ we meer informatie tot ons kunnen nemen, deze informatie beter verwerken én creatiever zijn. Met andere woorden: je leervermogen is groter als je goed in je vel zit.

Omgaan met uitdagingen

Mentale gezondheid is een brede term die meerdere definities kent. Het Trimbos-instituut beschrijft mentale gezondheid als de manier waarop je je verhoudt tot jezelf en anderen én hoe je omgaat met uitdagingen in het dagelijks leven. Dat kun je vertalen als het vermogen van een individu om goed om te gaan met dat wat op zijn of haar pad komt. Veel verschillende factoren op persoonlijk vlak en in de interactie met anderen zijn van invloed op iemands mentale gezondheid.

Het PERMA-model van Martin Seligman (grondlegger van de positieve psychologie) is één van de modellen die binnen de context van scholen behulpzaam zijn bij het zoeken naar knoppen om aan te draaien. Het model bevat vijf elementen die een belangrijke bijdrage leveren aan onze mentale gezondheid:

Positive emotions (positieve emoties) – goed in je vel zitten

Engagement (betrokkenheid) – je flow vinden

Relations (relaties) – je authentieke connecties

Meaning (betekenis) – je doel in het leven

Accomplishment (prestatie) – je succeservaringen

Wat kunnen wij binnen NUOVO doen om ervoor te zorgen dat leerlingen (en docenten) deze vijf elementen regelmatig ervaren gedurende hun tijd op school? Allereerst vraagt het een alertheid op contextuele kenmerken. Denk bijvoorbeeld aan de hoeveelheid toetsen en prestatiedruk: wat doet dat met de stressbeleving? Het vraagt van onderwijsprofessionals om een rol te spelen in het helpen ontwikkelen van vaardigheden die leerlingen in staat stellen om zélf zorg te dragen voor hun mentale gezondheid. Zodat leerlingen emoties herkennen, om hulp durven vragen en gezonde, energiegevende relaties kunnen opbouwen.

Dat mentale gezondheid van leerlingen in direct verband staat met hun functioneren op school, ervaart ook Elzemiek. Hoe jongeren zich voelen, is verweven met hun leervermogen en leerbereidheid. “Het is dé opdracht van deze tijd om leerlingen hierin te ondersteunen,” zegt Elzemiek. Zij ziet dat leerlingen zelf veel goede ideeën hebben. “Op ISU waren er leerlingen die het meer over mentale gezondheid wilden hebben. Zij hebben zelf bedacht op vrijdagmiddag een spelletjesmoment in te plannen in de pauze. Dan kun je het samen hebben over dingen die niet zo lekker gaan. Een docent heeft vervolgens geholpen dat verder inhoud te geven.”

Younes deed mee aan Great Minds, een project van de Nationale Jeugdraad (NJR). “Ik heb daar echt veel aan gehad. Ik heb helaas mijn vader en opa drie jaar geleden kort achter elkaar verloren. Dat vind ik nog steeds heel erg, maar ik denk ook dat ik niet degene zou zijn die ik nu ben als dat niet gebeurd was. Door Great Minds zag ik ook andere jongeren die een dip hebben. En dat gaf mij juist de motivatie om hen te steunen en te helpen om daaruit te komen. En daarmee ook mijzelf.”

Elzemiek: “Niet iedere docent en iedere leerling voelt zich even snel op zijn gemak om het over mentale gezondheid te hebben. Het is de kunst dat je daar ruimte aan geeft en dat gevoelens erbij mogen horen. Soms is luisteren genoeg, iemand even helemaal zien. Dat ik het kan delen waar ik mee zit en dat jij het hoort en erkent.”

Younes: “Als iedereen een beetje naar elkaar luistert dan is dat voor iedereen het beste. En dan bedoel ik écht luisteren naar iemand die een verhaal heeft, en niet iemand opdringen om iets te vertellen. Laat het natuurlijk ontstaan. Ik hoor ook wel dat leerlingen bang zijn dat meteen hun ouders worden gebeld. Het heeft tijd nodig om een band op te bouwen en te vertrouwen.”

Er zijn voor een ander

We gebruiken binnen NUOVO steeds meer inzichten en werkvormen uit de (positieve) psychologie om leerlingen tools aan te reiken op het gebied van welbevinden en weerbaarheid, bijvoorbeeld in een aparte module of schoolvak. Zo ontwikkelt UniC op het moment het vak psycho-educatie samen met een promovendus in de psychologie. Verschillende scholen werken aan een doorlopende leerlijn binnen het mentoraat, opgebouwd vanuit verschillende ontwikkelgebieden. Denk aan: wie ben ik? Hoe leer ik? Hoe leef ik? Hoe ga ik om met anderen?

Werken aan mentale gezondheid kan ook in de vorm van kleine gerichte opdrachten. Een school in Ierland heeft leerlingen een maand lang geen regulier huiswerk gegeven, maar ze in plaats daarvan acts of kindness laten doen. Kleine en grotere vriendelijke gebaren richting zichzelf, familie en vrienden én de buurt.

Iets doen voor anderen is ook de basis van Great Minds, vertelt Younes. “Vorig jaar zijn we met een groep van ongeveer 25 leerlingen van verschillende NUOVO-scholen in gesprek gegaan. Hoe kunnen we andere jongeren helpen met hun mentale gezondheid? Iedereen kreeg een coach om op de eigen school iets te ondernemen. Met mijn coach heb ik een buddysysteem bedacht. Dat is er nu voor eerstejaars bij ons op school, zodat je weet bij wie je kunt aankloppen voor hulp en dat je niet alles in je eentje hoeft te doen. En je dus ook iemand hebt die regelmatig even aan je vraagt: hoe gaat het met je?”

Zo bouwen we samen aan mentale gezondheid!